"การทำในรูปแบบคือการฝึกหัดฝึกซ้อม เพราะสติและสัมมาสมาธิไม่ได้เกิดลอย ๆ ต้องเกิดจากการฝึกฝน ใจที่มีสัมมาสมาธิ เห็นร่างกายจิตใจที่เคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง มันก็จะเก็บข้อมูลไปเรื่อย ๆ เป็นการเก็บข้อมูลด้วยใจ ความเข้าใจในทางศาสนาพุทธ ต้องเรียนรู้ด้วยใจ ใช้ใจรู้สึกถึงความเปลี่ยนแปลงในกายในใจเรา ไม่ได้ใช้เหตุผลทางสมอง ไม่ได้ใช้ตรรกะคิดเอา ใจจะยอมรับได้ จะต้องเห็นสภาวะตามความเป็นจริงไปเรื่อย ๆ ซ้อมทุกวัน ดูทุกวัน เราสะสมข้อมูลไปเรื่อย ๆ จิตใจก็เติบโตขึ้นมาเอง ความเข้าใจนี้จะไปถอดถอนความเห็นผิดในระดับจิตใจ แล้วถึงจะถอดถอนกิเลสได้จริง งานนี้เป็นงานระยะยาว ไม่ต้องรีบ แต่ว่าต้องสม่ำเสมอ" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร บ้านจิตสบาย 10 กันยายน 2566

"ปัญหาของโลกก็เป็นส่วนของโลก แต่ว่าใจเราที่ทุกข์เพราะว่าเรายอมรับไม่ได้ ดูที่ความทุกข์ในใจเราก่อน ดูใจที่ทุกข์ ดูใจที่ยอมรับไม่ได้ ดูใจที่เป็นโทสะ ดูไปตรง ๆ เลย ถ้ารู้ตรง ๆ ไม่ได้ ถอยออกมาพักกับสมถะ เช่น ดูร่างกายเคลื่อนไหว ฯลฯ พอมีแรงก็กลับไปดูความรู้สึก ดูโทสะ ความรู้สึกเหล่านี้ถูกเรารู้สึกได้ ความรู้สึกนี้เป็นสังขารขันธ์ ไม่ใช่กาย ไม่ใช่จิต แล้วสังเกตความรู้สึก เช่นความโกรธนี้ก็ไม่เที่ยง พอเราดูจนมันหายไป ก็ใช้ใจปกติ ใช้เหตุผลไปแก้ปัญหาทางโลก ชีวิตกับปัญหาเป็นของคู่กัน ถ้าเวลาเรามีปัญหาแล้วเราขยันภาวนา แล้วเราดูของเราลูกเดียวเลย ใจเราจะเติบโตขึ้น แต่ถ้ามีปัญหาปุ๊บเราก็หนี ใจเราก็ไม่เติบโต" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ครั้งที่ 6 12 พฤษภาคม 2566

"พวกเรามักจะแพ้หรือรู้ไม่ทันกิเลสบางตัว กิเลสที่ไม่ค่อยแรงแต่ทำให้เราไม่มีความสุข ทำให้เราซึมกระทือ ใจทื่อ ๆ แล้วเราก็ภาวนาไปเรื่อย ๆ ไม่รู้ตัวว่าตอนนั้นจิตมีโทสะอยู่ ถ้าเรารู้ทัน เราจะเห็นเลยว่าใจที่ไม่มีความสุขนี้ ถูกเรารู้สึกได้ ร่างกายก็ส่วนหนึ่ง ใจที่ไม่มีความสุขก็ส่วนหนึ่ง ตัวที่รู้สึกอยู่ต่างหาก ถ้าแยกใจที่ไม่มีความสุขออกไป จะกลายเป็นใจที่ปกติ ใจที่ปกติ คือใจที่มีความสุข แช่มชื่น ก็จะมีแรงภาวนาต่อได้ ให้สังเกตกิเลสตัวเล็กตัวน้อยที่จะบั่นทอน ที่จะทำให้เราไม่มีกำลังภาวนา" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สบ้านสติ 17 เมษายน 2566

"การทำในรูปแบบ มีประโยชน์ตรงที่ว่า ให้เราฝึกตั้งแต่การเรียนรู้สภาวะ การจำสภาวะได้ จำสภาวะได้ จิตจะมีสติ เป็นการฝึกให้สติเราไวขึ้น ขณะที่มีสติเกิดขึ้น เราก็มีใจที่ตั้งมั่น คือสัมมาสมาธิเกิดขึ้น เพราะฉะนั้น การทำรูปแบบ เป้าหมายหลักก็คือ ฝึกตัวเครื่องมือในการเจริญปัญญา 2 ตัว คือ ฝึกสติ กับฝึกใจให้ตั้งมั่น" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร บ้านจิตสบาย 12 มีนาคม 2566

"โลกเป็นอย่างที่เขาเป็น โลกไม่ได้เป็นอย่างที่เราอยากให้เขาเป็น เวลามีปัญหาเกิดขึ้น เราอยากให้ปัญหาหายไป ปัญหาไม่ได้หายไปเพราะว่าเราอยาก ปัญหาหายไปด้วยเหตุด้วยผล ด้วยเหตุปัจจัยของเขา ทุกครั้งที่เราเผชิญปัญหา เราเติบโตขึ้น ใจเราวางมากขึ้น เข้าใจแล้ววาง ต่อไปการกระเพื่อมหวั่นไหวทางโลก กระทบเข้ามาไม่ถึงใจเรา เพราะว่าเป็นการเติบโต เป็นความเข้าใจ ใจยอมรับความจริง ว่าโลกเป็นไปตามเหตุปัจจัยของมัน ไม่ได้เป็นอย่างที่เราอยาก นี่เป็นผลของการปฏิบัติฯ" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่5 3 ตุลาคม 65

"เวลาวัดความก้าวหน้าในการภาวนา ให้เราวัดว่าเรายึดถือสิ่งต่างๆ ในโลกน้อยลงไหม เวลากิเลสเกิดขึ้น เรารู้ทันได้เร็วขึ้นไหม ใจเรามีความสุขมากขึ้นไหม เราไม่ได้วัดที่จิตดีจิตสงบ เพราะจิตดีจิตสงบเป็นผลของกำลังสมาธิ พอสมาธิเสื่อมลง มันก็จะฟุ้งซ่าน ซึ่งมันจะมีธรรมชาติเจริญแล้วเสื่อม เราวัดคุณภาพของจิตของเรา ว่าเราเข้าใจธรรมชาติของโลกมากขึ้นไหม" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ครั้งที่ 5 30 กันยายน 2565

"ถ้าเราหวังความพ้นทุกข์ในชีวิตนี้ จำเป็นมากที่พวกเราต้องมีใจที่อยากจะเรียนรู้กายใจของเรา ให้เราใส่ใจในกายในใจ ใส่ใจคือการสอนจิตให้มีความคุ้นเคยที่จะคอยมาเรียนรู้กายใจ ให้นึกถึงร่างกายจิตใจเป็นระยะๆ นึกถึงบ่อยๆ ถ้าเราไม่ใส่ใจ เราก็จะไม่มีวันเข้าใจ เรารักษาศีล ทำในรูปแบบทุกวัน แต่ระหว่างวันเราไม่ใส่ใจกายและใจเรา กำลังมันจะไม่พอที่จะภาวนาให้พ้นทุกข์" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร บ้านจิตสบาย 11 ธันวาคม 2565

"เป้าหมายของการภาวนา เพื่อให้เห็นว่าความที่เป็นตัวเรา มันแยกออกมาได้หลายส่วน แต่ละส่วนล้วนเปลี่ยนแปลงไม่คงที่ แต่ละส่วนล้วนบังคับไม่ได้ ไม่ใช่เรา เห็นมันเปลี่ยนไปเปลี่ยนมาไปเรื่อยๆ เห็นซ้ำๆ ไปเรื่อยๆ ใจจะค่อยๆ รู้ความจริง ค่อยๆ เข้าใจว่ากายใจนี้ไม่มีอะไรที่เป็นสาระ ไม่มีอะไรที่จะเป็นที่พึ่งของเราได้อย่างถาวร ทุกอย่างมาแล้วไป เปลี่ยนไปเรื่อยๆ ใจจะได้ค่อยๆ วาง ค่อยๆ คลายความยึดถือในกายในใจนี้ลง ถ้าเราคลายความยึดถือในกายในใจนี้อย่างสิ้นเชิง วันนั้นก็เป็นวันที่เราพ้นทุกข์" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่4 19 มิถุนายน 2565

"จิตหลงใหม่เรารู้ใหม่ ฝึกอย่างนี้ซ้ำๆๆ เลยนะ สติเราจะไวขึ้น แล้วขณะที่เกิดสติ มันจะมีขนิกสมาธิ ที่เกิดขึ้นทีละขณะๆ เกิดบ่อยๆ จะสะสมเป็นกำลังของจิต เป็นใจที่มีสมาธิ เป็นใจที่ตั้งมั่น รู้เนื้อรู้ตัวอยู่ เกิดขึ้น ฉะนั้น ในรูปแบบ ฝึกได้ตั้งแต่ให้เกิดสติ ฝึกได้ตั้งแต่ให้ใจตั้งมั่น สติกับใจที่ตั้งมั่น จะเกิดคู่กัน ขึ้นมาเรี่อยๆ เกิดบ่อยๆ ใจก็ตั้งมั่นออกมาเป็น ผู้รู้ ผู้ดู เห็นกาย เห็นใจ ทำงานได้.. แล้วพอเราตั้งมั่นบ่อยๆ เราจะเห็นกายใจ ที่เปลี่ยนไปเรื่อยๆ มันก็เป็นการเดินปัญญา เห็นครั้งนึง ก็เดินปัญญาครั้งนึง เห็นกายใจ ไปเรื่อยๆ เห็นไตรลักษณ์ไปเรื่อยๆ ก็สะสม" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่4 16-21 มิถุนายน 2565

"วิปัสสนา เราใช้หลักที่ว่า เห็นกายเห็นใจตามความเป็นจริง อย่างเช่น ถ้าเราพุทโธๆ ใจมันหนีไปคิด เรารู้ทัน ว่าใจมันหนีไปคิด เราไม่ได้ห้ามใจหนีไปคิด แต่การที่เรารู้ทัน ว่าจิตนี้หนีไปคิด พอรู้ทัน เราก็มีสติขึ้นมา พอหลงไปคิดอีก เรารู้ทันอีก การฝึกบ่อยๆ มันจะทำให้เรามีสติได้ไวขึ้น" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่3 27 กุมภาพันธ์ 2565

"กรรมฐานที่เหมาะกับตัวเอง ไม่ว่าทำกรรมฐานอะไร จะต้องมีผิดก่อนอยู่แล้วทุกคน ถ้าผิดแล้วเราหนี เราก็จะไม่สามารถหากรรมฐานที่เหมาะกับเราสักที มันไม่มีใครหรอก ที่ทำกรรมฐานแล้วถูกเลย ก็ผิดบ้าง ถูกบ้าง แต่เราก็รู้ที่ผิดไปเรื่อยๆ ก็จะผิดน้อยลงๆ ไปเอง" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่3 25 กุมภาพันธ์ 2565

"ทำกรรมฐานสักอย่างที่เราชอบ แล้วตามคอยรู้ทันความเปลี่ยนแปลงในกาย ในใจของเรา หัดรู้ของเราไปเรี่อยๆ เราจะพ้นทุกข์ไม่ได้เลยจากการฟังธรรม การฟังธรรมเยอะๆ ช่วยให้เราเข้าใจการปฏิบัติ แต่ไม่สามารถทำให้เราพ้นทุกข์ได้ วิธีเดียวที่จะพ้นทุกข์ได้ ก็คือเรียนรู้ความจริง" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่ 2 27 สิงหาคม 2564

"เวลาที่เราดูกิเลส เราต้องวัดตัวเอง ถ้าเรารู้ทันกิเลสได้ เราก็รู้ ถ้ารู้ไม่ได้ก็ถอยออกมา เป็นการแก้อาการ แต่เราต้องรู้ว่าอันนี้คือการแก้อาการ ตัวนี้เป็นสมถะ ไม่ใช่การเดินปัญญา ถ้าเราเดินปัญญาได้ เราก็เดิน ถ้าเดินไม่ได้ก็ถอยออกมา อยู่กับอารมณ์อันเดียว หรือถอยออกมาก่อนเพราะรู้ไม่ไหว แต่ว่าเราต้องหัดรู้หัดดูไป ไม่ใช่ถอยทุกครั้ง ถ้าถอยทุกครั้งเราก็จะไม่เจริญเติบโตขึ้น" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีนออนไลน์ ครั้งที่ 1 (30 เม.ย. - 6 พ.ค.) 30 เมษายน 2564

"ในทุกการกระทำของเรามีกิเลสแฝงอยู่ หัดดูไป มันเป็นประโยชน์ เราจะได้เห็นกิเลสตัวนั้นถูกรู้ เห็นกิเลสตัวนั้นเป็นไตรลักษณ์ เพราะถ้าเราไม่รู้ทัน กิเลสมันย้อมใจเรา มันก็แช่ไปเรื่อยๆ การภาวนาของเราบางทีก็ดูเหมือนไม่พัฒนา ไม่คืบหน้า ที่จริงแล้วมีกิเลสให้ดูตลอดเวลาเลย แต่มันค่อนข้างจะละเอียดขึ้น เวลาภาวนาไปช่วงหนึ่ง กิเลสหยาบๆ จะไม่ค่อยให้เห็นแล้ว จะมีก็เวลากระทบผัสสะแรงๆ เท่านั้น เราต้องหัดดูกิเลสกลางๆ ที่จะทำให้เราแช่อยู่โดยไม่รู้ตัว การทำในรูปแบบยิ่งจำเป็นมากขึ้น เพราะการไปเห็นกิเลสที่ละเอียดขึ้น จิตต้องมีกำลังพอ ถึงจะแยกออกมาได้" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สการเจริญสติในชีวิตประจำวัน กฟผ. ๒๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๓

"ถ้าเราภาวนามาช่วงหนึ่งแล้วรู้สึกว่าเราไม่พัฒนา จริงๆ แล้วบางทีเรายังติดกิเลสที่ละเอียด แต่เรามองไม่เห็น ลองไปสำรวจตัวเอง อะไรที่ยังติดยังข้องอยู่ อะไรที่เป็นความเคยชินของเรานี่แหละ จะเป็นตัวที่หลอกเราได้ดีที่สุด เพราะความเคยชินนี่ เราจะไม่รู้ตัว จะทำตามความเคยชินแล้วก็ติดอยู่ตรงนั้น" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สเจริญสติในชีวิตประจำวัน ๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๓

"เห็นเท่าที่เห็นได้ แต่ละคนเห็นสภาวะไม่เหมือนกัน ไม่ใช่ว่าต้องเห็นทั้งเกิด ทั้งดับ สภาวะอะไรเกิดขึ้นในกายในใจเรา เรารู้ก็พอแล้ว รู้ทันเท่าที่รู้ได้ สะสมกำลังไป สะสมความรู้ความเข้าใจให้จิตไปเรื่อยๆ เรารู้สึกถึงความรู้สึกในใจเราที่เปลี่ยนไป รู้สึกถึงกิเลสที่เกิดขึ้นในใจ เห็นใจที่มีภาระ เราดูในอีกมุมหนึ่งก็ได้ เราดูในมุมที่เราดูได้ เรารู้การเปลี่ยนแปลงในมุมที่เราไปเห็นเข้า เราเห็นการเปลี่ยนแปลงในใจเรา อันนั้นก็ใช้ได้แล้ว ไม่ต้องเห็นเกิดๆ ดับๆ เหมือนกันทุกคน แต่ละคนเห็นไม่เหมือนกัน" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สกลุ่มธรรมทาน ๑๖ มกราคม ๒๕๖๓

"พวกที่กิเลสแรง แนะนำให้ไปดูกิเลสตัวเล็กๆ ที่ซ่อนอยู่ หัดดูของเราไป เราหัดดูกิเลสเล็กๆ ได้ จิตจะมีกำลัง เวลามันแรงขึ้น มันจะไม่แรงเท่าเดิม ไม่ทันแรง เราก็รู้ทันได้ไวขึ้น สมมติว่ามีราคะแรงๆ ก็หัดดูราคะตัวเล็กๆ ใครที่มีโทสะแรงๆ หัดดูโทสะตัวเล็กๆ ของเรา ที่มีอยู่ประจำต่อเนื่อง เรื่อยๆ หัดดูไป ต่อไปใจเราก็จะรู้ทันได้ไวขึ้น" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สเรียนรู้ตัวเองขั้นพื้นฐาน ๑๑ มกราคม ๒๕๖๓

"เราหัดรู้ทันไปเรื่อยๆ แล้วเราก็จะเห็นไตรลักษณ์ของความปรุงแต่งทุกตัว เป้าหมายหลักของเราก็คือ เห็นความปรุงแต่ง เห็นขันธ์ ๕ แต่ละตัวเปลี่ยนไปเรื่อยๆ เห็นมันเป็นไตรลักษณ์ไปเรื่อยๆ คือเห็นทุกตัว มาแล้วไปๆ" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สจีน#๑๒ ๒๔ ธันวาคม ๒๕๖๒

"พาใจมาเห็นความจริง เห็นกายทำงาน เห็นใจทำงาน รู้สึกด้วยใจไปเรื่อยๆ เห็นซ้ำๆ ไปเรื่อยๆ เห็นความไม่เที่ยง ความทนอยู่คงที่ไม่ได้ การที่เห็นซ้ำๆ ไปเรื่อยๆ มันจะเริ่มพบเลยว่า ในกายใจของเรานี้ มันหาอะไรที่เที่ยงแท้ถาวรไม่ได้ เอาเป็นที่พึ่งพาอาศัยไม่ได้ จิตนี้จะค่อยๆ คลายความยึดถือลง คลายความผูกพันลง ถ้าเราคลายความยึดถือลง คลายความผูกพันลงได้เมื่อไหร่ ทั้งหมด ถึงวันหนึ่ง เราก็จะพ้นทุกข์ได้" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์ส ก.ล.ต. ๖ ธันวาคม ๒๕๖๒

"เป้าหมายหลักของศาสนาพุทธ คือเพื่อความพ้นทุกข์โดยสิ้นเชิง การที่ไม่พ้นทุกข์ เกิดจากการที่ไม่รู้ความจริงของกายใจ ทำให้ยังคงให้ยึดถือในกายในใจ ตราบใดที่ยังยึดถืออยู่ ตราบนั้นก็ยังไม่พ้นทุกข์ เป้าหลักคือทำอย่างไร ให้เข้าใจความจริงของกายใจอย่างถ่องแท้ นี่คือเป้าหมายหลักของวิปัสสนากรรมฐาน" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สเรียนรู้ตัวเองขั้นพื้นฐาน บ้านสติ ๑ ธันวาคม ๒๕๖๒

"การทำในรูปแบบจำเป็นกับพวกเราทุกคน จำเป็นไปจนกระทั่งถึงเราภาวนาจนจบกิจได้ หลวงตาท่านพระอาจารย์มหาบัว ท่านบอกเองว่า ท่านพุทโธตั้งแต่ต้นจนจบเลย คือท่านมีเครื่องอยู่ของท่านไปเรื่อยๆ เครื่องอยู่ของเราฝึกไป" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สเจริญสติในชีวิตประจำวัน กลุ่มจิตหนึ่ง ๑ พฤศจิกายน ๒๕๖๒

"เวลาที่เรามีความทุกข์ ความไม่สบายใจ ให้แยกความรู้สึกนั้น ให้เป็นสิ่งที่ถูกรู้ไป กายก็ส่วนนึง ความรู้สึกไม่สบายใจ อยู่ในกลางอก ให้ดูความไม่สบายใจนั่น ถูกรู้ไป ตัวนี้ไม่ใช่จิต จิตเป็นแค่สภาวะที่รู้เท่านั้น ถ้าเห็นความไม่สบายใจถูกรู้ไป จะเห็นความไม่สบายใจค่อยๆ เปลี่ยนไปเรื่อยๆ เห็นความรู้สึกที่เปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ ไม่ต้องแก้ไขให้จิตดี สภาวะที่เปลี่ยนไปเรื่อยๆ มันแสดงไตรลักษณ์ด้วยตัวของมันเอง เราแยกขันธุ์เพื่ออะไร เพื่อให้เห็นว่า แต่ละตัวเป็นคนละอย่างกัน แต่ละดัว เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สเรียนรู้ตัวเองในภาคปฏิบัติ บ้านสติ ๑๗ ตุลาคม ๒๕๖๒

"เราให้จิตนี้ทำงานวิจัย เห็นสภาวะที่เปลี่ยนไปเรื่อยๆ ทำงานวิจัยไปเรื่อยๆ เก็บข้อมูลไปเรื่อยๆ เก็บข้อมูลพอ จิตเขาจะสรุปความรู้ แล้วตอนนั้น อริยมรรคถึงจะเกิด แต่ขั้นตอนนี้ต้องใช้เวลา ต้องใช้ความอดทน เราเกิด ตาย มานับภพนับชาติไม่ถ้วน ไม่รู้เท่าไหร่แล้ว การที่จะเปลี่ยนจากความเห็นผิด มาเป็นเห็นถูก ต้องสะสมข้อมูลให้พอ มาถึงจุดนี้ มีธรรมะตัวหนึ่งที่เราต้องใช้ คือความอดทน มันแทบจะเรียกว่า เราต้องภาวนากันทั้งชีวิตเลย" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สค่ายธรรมเข้าพรรษา ๑๓ กันยายน ๒๕๖๒

"ส่วนใหญ่ความทุกข์ตามหลังความคิดมา ต้องคิดเรื่องที่ทุกข์ก่อนมันถึงจะทุกข์ ถ้าเราจะสู้กับมัน เราก็ตัดวงจรมันก่อน คือไม่ปล่อยให้มันคิดไปเรื่อยๆ ครูบาอาจารย์บางองค์ท่านใช้วิธีเดินจงกรมสู้เอา ถ้าไม่เลิกคิดเรื่องนี้ก็จะไม่เลิกเดิน ใจต้องเข็มแข็งอย่างนี้ถึงจะสู้ความทุกข์ได้" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สชอบธรรม ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๖๒

"ภาวนาช่วงแรกจะรู้สึกว่าดีมีกำลัง ภาวนาไปช่วงหนึ่งจะรู้สึกว่าไม่เห็นมีอะไรเลย ก็เริ่มรู้สึกว่าไม่ได้ผล บางคนก็หาย(เลิกภาวนา)ไปเลย แต่ถ้าเราคิดว่าทางนี้เป็นประโยชน์กับเรา ให้เราทำสม่ำเสมอไป จิตจะดีบ้างไม่ดีบ้าง ทำไปเถิดทุกวัน มันมีธรรมชาติเดี๋ยวเจริญเดี๋ยวก็เสื่อม ตอนที่เจริญเราจะมีกำลังใจหึกเหิม แต่พอภาวนาไปช่วงหนึ่งจะเริ่มเสื่อมลง ช่วงเสื่อมเป็นจุดอ่อนของพวกเรา พอเสื่อมแล้วใจไม่อยากภาวนา ใจจะถูกโลกลากไป ตรงนี้ต้องเข็มแข็งเอาไว้ ถึงโลกจะลากไปก็ต้องไม่ทิ้งการทำในรูปแบบ ต้องทำทุกวัน จากความเสื่อมก็จะค่อยๆ กลับมามีกำลังอีก พอภาวนาอีกช่วงหนึ่งก็เสื่อมอีก อดทนทำสม่ำเสมอไป แล้วผลของการภาวนาจะได้ที่ตัวเราเอง" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์ส กฟผ. ๒๘ มิถุนายน - ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๒

"การฟังธรรมจะเข้าใจแค่ทฤษฎีในการปฏิบัติเท่านั้น แต่เราจะเข้าใจธรรมะได้เราต้องเห็นสภาวะและลงมือปฏิบัติจริงๆ หลักที่หลวงพ่อฯให้ไว้ เพื่อที่จะเอากลับไปปฏิบัติได้เลยมีสามอย่าง หนึ่ง รักษาศีลไว้ ศีลห้าก็พอ ถ้ารักษาศีลเป็นข้อๆ ลำบาก ให้เราวางใจไม่เบียดเบียนตนเอง ไม่เบียดเบียนคนอื่น ไม่เบียดเบียนสัตว์อื่น ใจที่ตั้งใจว่าจะไม่เบียนเบียนก็เป็นใจที่จะรักษาศีลโดยตรงอยู่แล้ว สอง แบ่งเวลาทำในรูปแบบทุกวัน แบ่งเวลาไว้ไม่ทำการงานอื่น ทำกรรมฐานอย่างหนึ่งแล้วรู้ทันจิตที่ทำงาน ทำทุกวันซ้อมไปเรื่อยๆ อินทรีย์ของพวกเราจะแข็งขึ้น สาม เจริญสติในชีวิตประจำวัน ระหว่างวันเพิ่มความใส่ใจในกายใจของเราให้มากขึ้น ถ้าเราทำสม่ำเสมอ ความรู้ความเข้าใจในการปฏิบัติจะเพิ่มขึ้น" --คุณแม่ชีอรนุช นครเวียงจันทน์ ประเทศลาว ๙ มิถุนายน ๒๕๖๒

"เป้าหมายของศาสนาพุทธ คือการพ้นทุกข์โดยสิ้นเชิง พวกเราจะไม่พ้นทุกข์เลย ถ้าเราไม่เห็นความจริงของกายของใจ การหลุดพ้นไม่ใช่นั่งสมาธิแล้วก็หลุดพ้น มีแต่เห็นความจริงของกายของใจไปเรื่อยๆ จนกระทั่งจิตเห็นความไร้สาระ เห็นความแปรปวน เห็นความเป็นที่พึ่งไม่ได้ฃองกายใจ เห็นซ้ำๆ จนจิตวางความยึดถือในกายใจลง แต่เรายึดถือกายใจนี้อย่างเหนียวแน่น การที่จะให้จิตคลายความยึดถือ เรามีหน้าที่เก็บข้อมูลโดยการทำกรรมฐานแล้วคอยตามรู้ไปเรื่อยๆ การเก็บข้อมูลนี้เก็บด้วยใจ เราฟังทฤษฎีด้วยสมอง เรารู้ว่าพ้นทุกข์ด้วยวิธีไหน เราเข้าใจเหตุและผลทั้งหมด แต่จิตเขาไม่วาง จิตไม่พ้นทุกข์ การที่จิตจะพ้นทุกข์จะวางความยึดถือกายใจได้ จิตเขาต้องเห็นสภาวะของกายของใจจริงๆ เห็นซ้ำๆ จนจิตวางความยึดถือในกายใจลงได้จริง ถ้าจิตวางกายวางใจลงโดยสิ้นเชิง นั่นก็คือพ้นทุกข์โดยสิ้นเชิง" --คุณแม่ชีอรุนุช นครเวียงจันทร์ ประเทศลาว ๘ มิถุนายน ๒๕๖๒

"เวลาเกิดกิเลสให้เรารู้ทันมัน ไม่คล้อยตามมัน ไม่ต่อต้านมัน ดูมันทำงาน กิเลสที่เกิดขึ้นเกิดจากการกระทบผัสสะ ผัสสะมาได้6ทาง ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ ใจนี้คือ อยู่ๆ คิดขึ้นมาก็ได้ คือสัญญาทำงานก่อน แล้วมันก็ปรุงต่อเป็นผัสสะทางใจได้ พอมันมีผัสสะแล้ว มันต้องมีตัวเราเอง มีอนุสัยมีความเคยชินทางใจที่จะมีกิเลสตัวนั้นเกิดขึ้น พอมีผัสสะกระทบมา อนุสัยที่มีความเคยชินที่จะปรุงกิเลสตัวนี้มันปรุงกิเลสเกิดขึ้นมา เราต้องรู้ไว้ กิเลสทุกตัวที่เกิดขึ้น มันเป็นของเราแน่นอน เป็นสิ่งที่เราสะสมมานับภพนับชาติไม่ถ้วน เวลาที่เราภาวนาแล้ว เราเห็นกิเลสซ้ำๆเยอะๆ อย่าไปโทษใคร ตัวเราเองนี่แหละที่สะสมมา ไม่ใช่ภาวนาแล้วกิเลสเยอะขึ้น หรือน้อยลง กิเลสเป็นสิ่งที่เราสะสมเป็นความเคยชินทางใจไว้ พอมีผัสสะกระทบมา อนุสัยทำงาน ปรุงเป็นกิเลสเกิดขึ้น มีการทำงานขึ้นมา เป็นกิเลส หน้าที่ของเรา เห็นกิเลสเกิดขึ้น เห็นกิเลสถูกรู้ ไม่คล้อยตามมันออกไปผิดศีล ทางกายทางวาจา รักษาศีลไว้ ไม่ต่อต้านมัน... ถ้ากิเลสเกิดขึ้นเราไม่คล้อยตามมัน เราไม่ต่อต้านมัน ดูมันทำงานไป เราจะได้กำไรคือ อนุสัยคือความเคยชินที่จะเกิดกิเลสตัวนั้นลดลง การเห็นกิเลสทำงาน เห็นไตรลักษณ์ เราได้เดินปัญญา จิตตอนนั้นเป็นอิสระขึ้นมาแว๊ปหนึ่ง เสร็จแล้ว มันจะเริ่มทำงานต่อขึ้นรอบใหม่ เช่นไปคิดถึงเหตุตัวนั้นอีก ความโกรธเกิดขึ้นใหม่ตามรู้ใหม่" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สเรียนรู้ตัวเองในภาคปฎิบัติ บ้านสติขอนแก่น ๙ พฤษภาคม ๒๕๖๒

"เวลากิเลสเกิดขึ้น หลวงพ่อให้หลักง่ายๆว่า กิเลสเกิดขึ้นอันที่หนึ่ง ไม่คล้อยตามมันให้มันคลอบงำใจเราเอาไปผิดศีลทางกายทางวาจา เพราะฉะนั้นกิเลสเกิดขึ้นเก็บมือเก็บปากเก็บเท้าเอาไว้ แล้วดูมันทำงานไป ไม่คล้อยตาม ไม่ต่อต้านมัน คือไม่กดข่มมันไว้" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สการเจริญสติในชีวิตประจำวัน กฟผ. ๖ เมษายน ๒๕๖๒

"กว่าที่เราจะเห็นความจริงจนเบื่อหน่ายจะต้องใช้เวลา เหมือนเราเกิดตายมานับภพนับชาติไม่ถ้วน เห็นผิดมามากมาย กว่าจะเห็นถูกได้ ต้องอดทน อดทนภาวนาสม่ำเสมอ เห็นกายเห็นใจที่เปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ เห็นกิเลสตัวเดิมที่หมุนเวียนไปเรื่อยๆ เห็นมันแสดงไตรลักษณ์ไปเรื่อยๆ เห็นซ้ำๆ ไปตลอดชีวิต แต่ทุกครั้งที่เราเห็นเป็นการสะสมความรู้ความเข้าใจเพิ่มเติม ภาวนาซ้ำๆ ไปเรื่อยๆ กิเลสเราก็จะเบาบางลงไปเรื่อยๆ ความทุกข์ก็จะน้อยลง ถึงยังไม่เกิดมรรคผลความสุขเราก็จะเพิ่มขึ้นเอง ต้องภาวนาถึงจะเห็นผลด้วยตัวเอง" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สจีน 11 ๑๒ มีนาคม ๒๕๖๒

"ดู รู้ลงปัจุบัน ทำกรรมฐานไป ความรู้ความเข้าใจของเรา มันจะเพิ่มขึ้นจากการเห็นของจริง อ่านหนังสือ หรือฟัง ยังไม่สามารถที่จะเข้าใจธรรมะได้ ต้องเห็นธรรมะของเราจริงๆ เห็นสภาวะจริงๆ ของเรา ให้ตั้งใจพากเพียรกัน ทำกันไปนะ เพื่อประโยชน์ ของพวกเราเอง ทุกคน" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สการเจริญสติในชีวิตประจำวัน พ.ย ๖๑ วันที่ ๙ พฤศจิกายน ๒๕๖๑

"จับหลักให้แม่นว่าเราภาวนาเพื่ออะไร เป้าหมายของเรานี่คือการพ้นทุกข์โดยสิ้นเชิง กรรมฐานหลักของเราก็คือ ทำวิปัสสนากรรมฐานเพื่อเรียนรู้ความจริงของกายของใจ จำไว้เลยนะว่า ตัวนี้เป็นตัวหลักของเรา เราทำกรรมฐานเพื่อเห็นความจริงของกายของใจ ทำกรรมฐานแล้วเห็นว่ามันเปลี่ยนแปลง เห็นว่ามันทำงานได้เอง อันนี้คือใจความสำคัญของการปฏิบัติ แต่ลึกๆ ของพวกเราทุกคนเวลานึกถึงการภาวนา เราอยากได้จิตที่ดี จิตที่สุข จิตที่สงบเป็นเป้าหมาย ไปสังเกตลึกๆ ดีๆ เวลาเราภาวนาเราจะต้องเริ่มด้วยจิตที่ดีก่อน อันนี้ทำให้เราพลาดจากเป้าหมายของเราไป" --คุณแม่ชีอรนุช วันที่ ๘ พฤษภาคม ๒๕๖๑

"ภาวนาเอา พากเพียรเอา จำไว้นะ ฝึกเอาไว้ทุกวัน เราทำเหตุ ศาสนาพุทธเป็นเรื่องของเหตุของผล ไม่ใช่เรื่องโชคดี ไม่ใช้เรื่องอะไรทั้งสิ้นเลย ต้องทำเอาถึงจะได้ ถ้ารักตัวเองแบ่งเวลาซ้อมทุกวัน ดูจิตทุกวันไป จิตใจเราก็จะค่อยๆพัฒนาเติบโต ถึงวันหนึ่งเราก็เข้มแข็งพึ่งตัวเองได้ แล้วต่อไปก็จะได้ไปเป็นที่พึ่งของคนอื่นต่อไป" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์ส กลต วันที่ ๒๐ ตุลาคม ๒๕๖๑

"พอภาวนาถึงจุดนึง พวกเราต้องใช้ธรรมมะอีกตัวนึง คือ ความอดทน อดทน แล้วก็ สม่ำเสมอ การภาวนา มันถึงจะก้าวหน้า" --คุณแม่ชีอรนุช ค่ายธรรมเข้าพรรษา วันที่ ๑ กันยายน ๒๕๖๑

"การวัดผลความก้าวหน้าในการปฏิบัติ เขาวัดกันที่คุณภาพของจิต ไม่ใช่อยู่ที่ว่าจิตมีสมาธิดี หรือว่าจิตฟุ้งซ่าน อันนั้นเป็นแค่ปรากฎการณ์ชั่วคราว แต่การที่เห็นความจริง เช่น เห็นสภาวะตัวนี้มาตัวนี้ไป เห็นสภาวะตัวนี้มาตัวนี้ไป สะสมไปเรื่อยๆ ตรงนี้ จิตจะค่อยๆ เติบโตขึ้น งั้นลองไปวัดดูว่าเราก้าวหน้าหรือไม่ก้าวหน้า แต่ว่าทางเดินของพวกเรา มันจะเป็นอย่างนี้ตลอด" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สตั้งใจธรรม 2561 วันที่ ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๖๑

"พวกเรากลับไปบ้าน ไปจัดสรรเวลาของเราในชีวิตว่า เวลาไหน ควรจะทำมาหากิน เวลาไหน ควรจะพักผ่อน เวลาไหน ที่เราควรจะแบ่งเวลามาภาวนา คือถ้าเราไม่จัดการชีวิตของเรา เราแค่เข้าใจหลักการภาวนา แล้วเราคิดว่า เราจะเรียนรู้เอาในชีวิตประจำวันของเรานี้ มันไม่พอ การที่เราแบ่งเวลาไว้ ทำงานส่วนนึง พักผ่อนให้พอส่วนนึง พักผ่อนไม่พอ เราก็ภาวนายาก ใครนอนหลับไม่พอ มันไม่สามารถรู้กายรู้ใจได้ กำลังมันไม่พอ พักให้พอ แบ่งเวลา แล้วเราก็มาภาวนา" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สจีน ๘ วันที่ ๒ มกราคม ๒๕๖๑

"กรรมฐานหลักที่พวกเราต้องสนใจ คือ 'วิปัสสนากรรมฐาน' เพื่อความพ้นทุกข์โดยสิ้นเชิง พระพุทธเจ้าท่านค้นพบว่า ที่เราต้องทุกข์อยู่ทุกวันนี้ เพราะว่า เรามีความรู้สึกว่า เป็นเรา ในกายในใจนี้จริงจังถาวร เป็นเพราะว่า ใจเรายึดติดอยู่ในกายในใจนี้ พอมีอะไรที่แปรปรวน มีอะไรที่ทำให้กายและใจของเราเป็นทุกข์ เราก็ทุกข์ไปด้วย" --คุณแม่นุช คอร์ส ก.ล.ต. วันที่ ๒๓ ตุลาคม ๒๕๖๐

"จิตเค้าจะฉลาดได้ ต้องให้เวลาสะสม เราเกิดมานับภพนับชาติไม่ถ้วน สะสมความเห็นผิดมาก็นาน เวลาที่มันจะเห็นถูก ก็ให้เวลาเค้าบ้าง ค่อยๆเรียนรู้ ค่อยๆพาเค้าเรียนรู้ไปเรื่อยๆ ทางของพระพุทธเจ้าไม่เนิ่นช้า ท่านบอกแล้ว ถ้าเราดูไปอย่างนี้ ไม่ช้า" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สเชฟรอนธรรมะ วันที่ ๑๔ ตุลาคม ๒๕๖๐

"การซ้อมในรูปแบบ เป็นเรื่องจำเป็น ทุกอย่างเลย ตั้งแต่เบื้องต้นไปจนถึงปลายทาง ทุกวัน ต้องทำ แต่ว่าขณะที่เราทำกรรมฐาน จิตใจต้องสบาย ถ้าใจเคร่งเครียด ใจหนัก ใจแน่น ให้ผ่อนคลายออกมา แสดงว่าเราตั้งใจมากไปแล้ว" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สจีน วันที่ ๑๕ สิงหาคม ๒๕๖๐

"ในแง่ของการปฏิบัติธรรม มันก็มีหลายจำพวก พวกที่ 1 ไม่รู้วิธีปฏิบัติ พวกที่ 2 รู้วิธีปฏิบัติแล้ว แต่เวลาลงมือทำ ปฏิบัติผิด ปฏิบัติผิดแล้ว ยังคิดว่าตัวเองทำถูกด้วย พวกที่ 3 เป็นพวกที่ขี้เกียจ หรือไม่ก็ ทำไม่พอ พวกเราที่ฟังธรรมหลวงพ่อมานานแล้ว ลองไปพิจารณาดูว่า อะไรที่เป็นเหตุเป็นปัจจัย ที่ทำให้พวกเรา ไม่พัฒนา เนิ่นช้า" --คุณแม่ชีอรนุช คอร์สตั้งใจธรรม วันที่ ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๖๐

“ไม่ต้องท้อใจสำหรับคนที่ยังอ่อนอยู่ ไม่สามารถรู้ระหว่างวันได้ถี่ๆ เรามาซ้อมเอา เราก็ถือว่าเราเป็นอนุบาล เราเริ่มซ้อมตั้งแต่นับหนึ่งไปเรื่อยๆ สม่ำเสมอไป ถ้าเราทำสม่ำเสมอปีนึง เปรียบเทียบระหว่างปีไปเลยว่า สติเราเกิดขึ้นบ่อยขึ้นกว่าเดิมไหม ต้องฝึกเอา ทุกคนภาวนาให้เริ่มต้นก้าวเดิน ณ จุดปัจจุบันของตัวเอง เราสะสมมาเท่าไหร่ เราเพิ่มความพากเพียรเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ค่อยๆสะสมไป วันนึงมันก็ค่อยๆ พัฒนา อย่างมันไม่ค่อยรู้ เราก็ต้องฝึกในรูปแบบทุกวันสม่ำเสมอ มันก็จะช่วยได้” -- คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร คอร์สรินรสธรรม วันที่ ๒๒ มิถุนายน ๒๕๖๐

"กิเลสเล็กๆ น้อยๆ ในทุกวันนี้ ให้เราฝึกดูไป สติ สมาธิที่ตั้งมั่นเราเพิ่มขึ้น ถ้าสติ สมาธิ ที่ตั้งมั่นเราเพิ่มขึ้น เวลามีปัญหาใหญ่เนี่ย เราจะสู้ไหว คือ ถ้าเราไม่ยอมฝึกเลย พอเจอปัญหาใหญ่ มันไม่มีใครสู้ได้ กำลังมันไม่พอ งั้นเราก็ต้องเตรียมพร้อมเหมือนกันนะ เอาแค่ง่าย ๆ ตอนเนี้ย ถ้าเรา "ต้องเจ็บ ต้องตาย" พวกเรา พร้อมมั้ย? ไปดูนะ ถ้าเราไม่พร้อม แสดงว่าเรายังฝึกไม่พอ ให้ฝึก ให้ตั้งใจฝึก แต่ไม่ใช่เคร่งเครียด ทุกวันซ้อมไปเรื่อยๆ มันจะค่อยๆ เติบโตขึ้น" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร วันที่ ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๖๐

"พวกเราส่วนใหญ่เป็นปัญญาชน เรียนหนังสือมามาก ความคิดเห็นต่อเรื่องต่างๆ ในโลกนี้ มีมากมาย แล้วสังเกตไหม ความคิดเห็นต่างๆ เหล่านี้เนี่ย นำความทุกข์มาให้เราด้วย บางครั้ง สมหวังกับความคิดเห็น บางครั้งไม่สมหวัง เราก็ทุกข์แล้ว ขณะที่เรายึดในความเห็น เรามีกิเลสเรียบร้อยแล้ว มันเป็นอุปทาน คือความยึด อุปทานคือตัณหาที่มีกำลังแรง มันก็คือ ตัณหาตัวนึง แต่กำลังมันแรง มันยึดแรงมากกว่าตัณหาทั่วๆ ไป พวกเราจะมีเยอะ ลองไปสังเกตดู แล้วจะได้รู้ทันกิเลสอีกตัวนึง" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร - คอร์สกลุ่มธรรมทาน วันที่ ๙ มี.ค. ๒๕๖๐

"การที่เรายังต้องทุกข์อยู่ในโลก เพราะว่าเรายอมรับความจริงที่อยู่ตรงหน้าไม่ได้ ให้เรากลับมาคอยเรียนรู้ความจริงของกาย ของใจเรา ความทุกข์ที่เกิดขึ้นจากความไม่สมหวัง เป็นเพราะว่า เราอยากให้กายนี้ ใจนี้ มีความสุขตลอดเวลา มีความสุขถาวร มีความสุขนิรันดร์ ซึ่งความสุขในโลก เป็นของที่เราพึ่งพาอาศัยไม่ได้" --คุณแม่ชีอรนุช สันตยากร วัดสวนสันติธรรม อ.ศรีราชา จ.ชลบุรี วันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2560

พอเราตามรู้ไปเรื่อยๆ ความรู้ความเข้าใจจะค่อยๆ เพิ่มเอง หลักของวิปัสสนากรรมฐานที่พระพุทธเจ้าท่านค้นพบ ท่านต้องการให้เรากลับมาเรียนรู้ความเป็นจริงของร่างกายและของจิตใจของเรา การที่เราคอยตามรู้ ถึงวันหนึ่งเราจะพบว่า กายกับใจนี้มีความเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา เราไม่สามารถที่จะควบคุมหรือบังคับได้ มันไม่สามารถจะทนอยู่ในสภาวะอย่างใดอย่างหนึ่งได้ คุณแม่ชีอรนุชบรรยายธรรมะ วิธีเจริญเมตตา ในคอร์สคนจีน 5 วันที่ 15 ก.ย. 58